ဒါနအမ်ိဳးမ်ိဳး

အလွဴဒါနသည္ အမ်ိဳးအစားအားျဖင့္ မ်ားျပားစြာရွိရာ အဓိကအားျဖင့္ သုတၱန္ေဒသနာနည္းအရ ဒါန၊ ၀ိနည္းေဒသနာနည္းအရ ဒါန၊ အဘိဓမၼာေဒသနာနည္းအရ ဒါနဟူ၍ သံုးမ်ိဳးရွိသည္။

သုတၱန္ေဒသနာနည္းအရ ဒါနမွာ ဆယ္မ်ိဳးရွိသည္။ ၎တုိ႕မွာ -

(၁) အႏၷဒါန = ဆြမ္း ထမင္း အစားအစာအလွဴ၊

(၂) ပါနဒါန = ေသာက္ေရ အေဖ်ာ္ယမကာအလွဴ၊

(၃) ၀တၳဒါန = အ၀တ္ အထည္ သကၤန္းစသည္အလွဴ၊

(၄) ယာနဒါန = ဖိနပ္စေသာ ယာဥ္အလွဴ၊

(၅) ဂႏၶဒါန = နံ႕သာခဲ နံ႕သာတံုး အေမႊးတုိင္အမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ၊

(၆) မာလာဒါန = ပန္းမ်ိဳးစံုအလွဴ၊

(၇) ၀ိေလပနဒါန = နံ႕သာေပ်ာင္း နံ႕သာအရည္အမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ၊

(၈) ေသယ်ာဒါန = ေညာင္ေစာင္း အင္ပ်ဥ္ အိပ္ရာ ေနရာ အမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ၊

(၉) အာ၀ါသဒါန = ေက်ာင္း ဇရပ္ သိမ္ ဓမၼာရုံစသည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ၊

(၁၀) ပဒီေပယ်ဒါန = ဆီမီးစသည္အမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ

တုိ႔ျဖစ္ၾကသည္။

၀ိနည္းေဒသနာနည္းအရ ဒါနမွာ ေလးမ်ိဳးရွိသည္။ ၎တို႔မွာ -

(၁) စိ၀ရဒါန = သကၤန္းအလွဴ၊

(၂) ပိ႑ပါတဒါန = ဆြမ္းေဘာဇဥ္အလွဴ၊

(၃) ေသနာသနဒါန = ေက်ာင္း အိပ္ရာ ေနရာအလွဴ၊

(၄) ေဘသဇၨဒါန = ေဆးပစၥည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးအလွဴ

တုိ႔ျဖစ္ၾကသည္။


အဘိဓမၼာေဒသနာနည္းအရ ဒါနမွာ ေျခာက္မ်ိဳးရွိသည္။ ၎တို႔မွာ -

(၁) ရူပဒါန = အဆင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး ရူပါရုံအလွဴ၊

(၂) သဒၵဒါန = အသံအမ်ိဳးမ်ိဳး သဒၵါရုံအလွဴ၊

(၃) ဂႏၶဒါန = အနံ႕အမ်ိုးမ်ိဳး ဂႏၶာရုံအလွဴ၊

(၄) ရသဒါန = စားဖြယ္ ေသာက္ဖြယ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရသာရုံအလွဴ၊

(၅) ေဖာ႒ဗၺဒါန = သကၤန္းေက်ာင္းစေသာ အထိအေတြ႕အမ်ိဳးမ်ိဳး ေဖာ႒ဗၺာရုံအလွဴ၊

(၆) ဓမၼဒါန = တရားေဟာေျပာျခင္း၊ သင္ၾကားပို႔ခ်ျခင္းစေသာ အသိဉာဏ္အမ်ိဳးမ်ိဳးေပးသည္ ဓမၼာရုံအလွဴ

တုိ႔ ျဖစ္ၾကသည္။

သုတၱန္ေဒသနာနည္းလာ ဒါနမွာ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္ကို ေရြးခ်ယ္မူ မရွိဘဲ သာမန္အားျဖင့္ ေဟာၾကားေတာ္ မူခဲ့သည္။ ၀ိနည္းေဒသနာနည္းလာ ဒါနမွာ သီလ၀ႏၱပုဂၢိဳလ္အားသာ ေရြးခ်ယ္လွဴ၍ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့သျဖင့္ သုတၱန္နည္းလာ ဒါနထက္ ပို၍ အက်ိဳးၾကီးမားသည္။ အဘိဓမၼာနည္းလာ ဒါနမွာ အာရုံေျခာက္ပါး၌ ပညတ္အားျဖင့္ ႏွလံုးမသြင္းဘဲ ပရမတ္အားျဖင့္သာ ႏွလံုးသြင္းလွဴဒါန္းရသျဖင့္ လြန္ကဲမြန္ျမတ္ေသာဒါနျဖစ္၍ သုတၱန္၀ိနည္းလာ ဒါနတုိ႔ထက္ အက်ိဳးၾကီး၏။

သို႔ေသာ္လည္း အလွဴခံပုဂၢိဳလ္၊ လွဴဖြယ္၀တၳဳ၊ ေစတနာ၊ ဤသံုးျဖာ စင္ၾကယ္ျပည့္စံုလွ်င္ မည္သည္ဒါနမမဆုိ ၾကီးမားေသာ အက်ိဳးကို ေပးစြမ္းႏုိင္၏။

ဒါနသည္ အလွဴရွင္၊ အလွဴခံ၊ လွဴဖြယ္၀တၳဳ၊ လွဴပံုအျခင္းအရာ၊ လွဴဒါန္းသည့္အခ်ိန္အခါ၊ လွဴေၾကာင္း ေစတနာစသည္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ၂-ပါးတြဲ၊ ၃-ပါးတြဲ စသည္ျဖင့္ ပိဋကတ္ေတာ္တုိ႔၌ လာရွိသည္။

၂-ပါးတြဲဒါနမ်ား

ဆြမ္းသကၤန္းေက်ာင္း ေဆးအားျဖင့္ ပစၥည္းေလးပါးကို ေပးလွဴျခင္းသည္ အာမိသဒါန ျဖစ္၏။ ဘုရားေဟာတရားေတာ္ကို သူတပါးတုိ႔အား ေဟာေျပာျပသ ဆံုးမျခင္း၊ စာေပးေရးသားထုတ္ေ၀ျခင္း၊ သင္ၾကားပို႔ခ်ေပးျခင္း စသည္တုိ႔သည္ ဓမၼဒါန ျဖစ္၏။ တရားေတာ္ကို ေပးလွဴျခင္းသည္ မေသရာမွန္ အျမိဳက္နိဗၺာန္ကို ေပးလွဴသည္ႏွင့္ တူ၏၊ ဒါနအားလံုးထက္ ဓမၼဒါနက သာလြန္မြန္ျမတ္၏။

လွဴဖြယ္၀တၳဳႏွင့္ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္တုိ႕ကို ေကာင္းဆုိးယုတ္ျမတ္ေရြးခ်ယ္၍ လွဴဒါန္းမူသည္ ၀ိစိတဒါနမည္၏။ အမ်ိဳးဘာသာ သာသနာေတာ္အတြက္ အမွန္တကယ္ လုိအပ္ေသာ ပညာေရး က်န္းမာေရး လူမူေရးစေသာ ကိစၥရပ္မ်ားကိုလည္း ေရြးခ်ယ္၍ လွဴဒါန္းသင့္သည္။ ေရြးခ်ယ္စိစစ္၍ လွဴဒါန္းျခင္းကိုသာ ဘုရားရွင္တုိ႔ ခ်ီးမြမ္းေတာ္မူၾက၏။ ထိုကဲ့သို႔ ေရြးခ်ယ္မူမရွိဘဲ သာမန္လွဴဒါန္ျခင္းသည္ အ၀ိစိနနဒါနမည္၏။

၀ဋ္ဆင္းရဲျဖစ္ေသာ ေလာကီစည္းစိမ္ခ်မ္းသာကို ေတာင့္တ၍ လွဴအပ္ေသာ အလွဴသည္ ၀႗နိႆိတဒါန မည္၏။ ထုိဆင္းရဲကင္းရာနိဗၺာန္ကို ေတာင့္တ၍ လွဴအပ္ေသာ အလွဴသည္ ၀ိ၀႗နိႆိတဒါနမည္၏။

သားငါး ၾကက္၀က္မ်ားကို သတ္ျဖတ္၍ ေကြ်းေမြးလွဴဒါန္းေသာ ဒါနသည္ အျပစ္နွင့္တကြ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သာ၀ဇၹဒါနမည္၏။ သတၱ၀ါမ်ား၏ အသက္ကို မသတ္မူ၍ ကိုယ္တုိင္သတ္ျဖတ္မူ ကင္းရွင္းေသာ ဒါနမ်ိဳးသည္ အျပစ္မရွိေသာေၾကာင့္ အန၀ဇၹဒါနမည္၏။ အကုသိုလ္ကင္းေသာဒါန၊ အျပစ္မရွိေသာေၾကာင့္ အန၀ဇၹဒါနမည္၏။ အကုသုိလ္ကင္းေသာဒါန၊ အကုသုိလ္မကင္းေသာဒါန တုိ႕ကို ဆုိလုိသည္။

ကိုယ္တုိင္ကိုယ္က် ျပဳုလုပ္လွဴဒါန္းအပ္ေသာ ဒါနသည္ သာဟတၳိကဒါန မည္၏။ သူတပါးကို ေစခိုင္း၍ လွဴဒါန္းအပ္ေသာဒါနသည္ အာဏတၱိကဒါန မည္၏။

ယံုၾကည္မူသဒၶါတရားျဖင့္ လွဴဖြယ္၀တၳဳကို ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ ျပဳျပင္စီရင္၍ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္ကို ရုိေသေလးစားစြား ေပးလွဴျခင္းသည္ သကၠစၥဒါနမည္၏။ ယံုၾကည္မူမရွိဘဲ လွဴဖြယ္၀တၳဳကိုလည္း မျပဳမျပင္၊ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္ကိုလည္း မရိုမေသမေလးစားဘဲ ေပးလွဴျခင္းသည္ အသကၠစၥဒါနမည္၏။

လွဴဒါန္းရာ၌ ကံ ကံ၏အက်ိဳးစသည္တုိ႔ကို သိျမင္၍ လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ဉာဏ္ႏွင့္ ယွဥ္သည့္အတြက္ ဉာဏသမၸယုတၱဒါန မည္၏။ ကံ ကံ၏အက်ိဳး စသည္တုိ႔ကို မသိမျမင္ဘဲ လွဴဒါန္းမူသည္ ဉာဏ္ႏွင့္မယွဥ္ ေသာေၾကာင့္ ဉာဏ၀ိပၸယုတၱဒါနမည္၏။

သူတပါး တုိက္တြန္းနူိးေဆာ္၍ ျပဳလုပ္အပ္ေသာ ဒါနသည္ သသခၤါရိက ဒါနမည္၏။ မိမိ၏ ပင္ကိုေစတနာ သဒၵါတရားျဖင့္ ထက္သန္စြာ လွဴဒါန္းအပ္ေသာဒါနသည္ အသခၤါရဒါနမည္၏။

ေက်ာင္း သကၤန္း ဆြမ္း ေဆး စေသာ ၀တၳဳပစၥည္းမ်ားကို လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ၀တၳဳဒါနမည္၏။ သတၱ၀ါဟူသမွ်တို႔ကို ကယ္ဆယ္ေသာအားျဖင့္ ေဘးမဲ့ေပးျခင္းသည္ အဘယဒါနမည္၏။

အျမဲတည္ေနမည့္ ဘုရား တန္ေဆာင္ ေက်ာင္း ဇရပ္ ေရတြင္း ေရကန္ လမ္းတံတား စသည္တုိ႔ကို ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ထာ၀ရဒါန မည္၏။ ေခတၱခဏမွ်သာ သံုးေဆာင္ရေသာ ဆြမ္း သကၤန္း စသည့္ပစၥည္းမ်ားကို လွဴဒါန္းျခင္းသည္ အထာ၀ရဒါနမည္၏။

ေန႕စဥ္ဘုရားရွိခိုးျခင္း၊ ဆြမ္း ေရခ်မ္း ပန္း ဆီမီး ကပ္လွဴျခင္း၊ ဆြမ္းေလာင္းျခင္း စသည္ျဖင့္ အျမဲမျပတ္ အာစိဏၰကံ၀တ္ထား၍ ျပဳလုပ္အပ္ေသာဒါနသည္ နိဗဒၶဒါနမည္၏။ ေန႕စဥ္မဟုတ္ဘဲ တတ္ႏုိင္သည့္ အခါမွသာ ျပဳလုပ္အပ္ေသာ ဒါနသည္ အနိဗဒၶဒါန မည္၏။

၀ါဆုိသကၤန္းကို လွဴျခင္း၊ ကထိန္သကၤန္းကို လွဴျခင္း၊ မက်န္းမာေသာသူ၊ ဧည့္သည္၊ ခရီးသြားစသည္တုိ႔အား အခ်ိန္အခါႏွင့္ ကိုက္ညီေအာင္ ထုိက္သင့္ရာကို စီမံလွဴဒါန္းျခင္းသည္ ကာလဒါနမည္၏။ အခ်ိန္အခါကို မေရြးခ်ယ္ဘဲ တုိက္ဆုိင္သည္ျဖစ္ေစ၊ မတုိက္ဆုိင္သည္ျဖစ္ေစ လွဴလုိေသာအခါ၌ စီမ့လွဴဒါန္းျခင္းသည္ အကာလဒါနမည္၏။

အၾကြင္းအက်န္ အညံ့အဖ်င္းမဟုတ္ အဦးအဖ်ား အမြန္အျမတ္ျဖစ္ေသာပစၥည္းကို လွဴဒါန္းျခင္းသည္ အႏုစၦိ႒ိဒါန(အဂၢဒါန) မည္၏။

ပုဂၢိဳလ္ကို သီးျခားသတ္မွတ္ပိုင္းျခား၍ လွဴဒါန္းျခင္းကို ပုဂၢလိက ဒါနမည္၏။ အမ်ားသံဃာကို ရည္ရြယ္သတ္မွတ္၍ လွဴဒါန္းျခင္းသည္ သံဃိကဒါနမည္၏။ သံဃာဟူသည္ ျမတ္စြာဘုရား၏ တပည့္သားေတာ္ပုဂၢိဳလ္အေပါင္းကို ေခၚသည္။ အရိယာပုဂၢိဳလ္ဟူသမွ်လည္း ပါ၀င္သည္။ မည္သည့္ပုဂၢိဳလ္ကိုမွ် အာရုံမထားဘဲ သံဃာအမ်ား အစိုအေပါင္းကိုသာ အာရုံထား၍ လွဴဒါန္းမွ သံဃိကဒါန ေျမာက္သည္။

၃-ပါးတြဲဒါနမ်ား

ဒါနျပဳလုပ္ရာ၌ ဆႏၵစေသာ အဓိပတိတရားေလးပါးတုိ႔ အားေပ်ာ့ယုတ္ညံ့လ်က္ လွဴဒါန္းျခင္း၊ လူခ်မ္းသာ နတ္ခ်မ္းသာမ်ားကို ေတာင့္တရည္စူး၍ လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ဟီနဒါနမည္၏။

အဓိပတိတရားေလးပါးတို႔ အလတ္စားျဖစ္လ်က္ လွဴဒါန္းျခင္း၊ သာ၀ကေဗာဓိ၊ ပေစၥကေဗာဓိဉာဏ္ကို ေတာင့္တ၍ လွဴဒါန္းျခင္းသည္ မဇၥ်ိမဒါန မည္၏။

အဓိပတိတရားေလးပါးတုိ႔ အျမတ္စားျဖစ္လွ်က္ လွဴဒါန္းျခင္း၊ သမၼာသေမၺာဓိ(သဗၺညဳတ)ဉာဏ္ကို ရည္သန္ေတာင့္တ၍ လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ပဏီတဒါနမည္၏။

ေလာက၌ မိမိကိုယ္တုိင္ ေကာင္းမြန္သည္တုိ႔ကို သံုးေဆာင္၍ ေအာက္လက္ငယ္သားမ်ားအား ယုတ္ညံ့ေသာ ပစၥည္းတို႔ကို ေပးကမ္းသကဲ့သို႔ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္တုိ႔အား မိမိသံုးစြဲေသာ ပစၥည္းထက္ယုတ္ညံ့ေသာပစၥည္းကို လွဴဒါန္းျခင္းသည္ ဒါနဒါသမည္၏။

မိမိအသံုးေဆာင္ႏွင့္ ဆုိးေကာင္းယုတ္ျမတ္တူညီေသာ စၥည္းကို ေပးလွဴျခင္းသည္ ဒါနသဟာယမည္၏။

မိမိသံုးေဆာင္သည္ထက္ ပိုမုိ ေကာင္းမြန္ေသာပစၥည္းကို ေပးလွဴျခငး္သည္ ဒါနပတိ၊ ဒါနေဇ႒က၊ ဒါနသာမိမည္၏။

၄-ပါးတြဲဒါနမ်ား

စီ၀ရဒါန = အ၀တသကၤန္းလွဴဒါန္းျခင္း၊

ပိ႑ပါတဒါန = ဆြမ္းခဲဖြယ္ေဘာဇဥ္လွဴဒါန္းျခင္း၊

ေသနာသနဒါန = ေက်ာင္းအိပ္ရာေနရာလွဴးဒါန္းျခင္း၊

ေဘသဇၨဒါန = ေဆးပစၥည္းလွဴဒါန္းျခင္း။

၅-ပါးတြဲဒါနမ်ား

ကာလဒါန(၅)ပါး

ဧည့္သည္ အာဂႏၱဳအား လွဴဒါန္းျခင္း

ခရီးသြား ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား လွဴဒါန္းျခင္း

မက်န္းမာေသာ ပုဂၢိဳလ္အား လွဴဒါန္းျခင္း၊

ငတ္မြတ္ေခါင္းပါးေသာအခါ၌ လွဴဒါန္းျခင္း၊

မိမိလုပ္ကိုင္ေသာ ေကာက္ဦး သစ္သီးဦးတုိ႔ကို သီလ၀ႏၱရဟန္းေတာ္တုိ႔အား ဦးဦးဖ်ားဖ်ား လွဴဒါန္းျခင္း။


မဟာဒါန(၅)ပါး

ငါးပါးသီလကိုပင္ မဟာဒါနၾကီးငါးပါးဟူ၍ ေခၚသည္။ ပါဏာတိပါတ သိကၡာပုဒ္ကို ေဆာက္တည္၍ သီလႏွင့္ ျပည့္စံုလွ်င္ ထုိသူသည္ သတၱ၀ါတို႔ကို သတ္ျဖတ္ျခင္းအမူ မျပဳလုပ္ေတာ့သျဖင့္ အဘယဒါန = သတၱ၀ါတို႔အား ေဘးကင္းေစျခင္း အမူကို ျပဳသည္မည္၏။ ဤနည္းအတူ ငါးပါးသီလကို ေစာင့္ထိန္းသျဖင့္ သတၱ၀ါတို႔အား ေဘးကင္းေစျခင္းအမူကို ေပးလွ်င္ သီလအရင္းခံရွိေသာ ဒါနကိစၥပါ၀င္ ျပီးစီးသြားေသာေၾကာင့္ သီလငါးပါးကိုပင္ မဟာဒါနငါးပါးဟု ေခၚသည္။